Yazı:&nbsp;Melek Mutioğlu Özkesen, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi &nbsp;<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">6 Şubat depreminin üzerinden neredeyse bir buçuk ay geçti ve depremin ardından barınmaya ilişkin sorunlar hâlâ tümüyle çözülebilmiş görünmüyor. Bir yanıyla çadır tedariğinde gecikmeler yaşanırken, diğer yandan mevcut çadırlar da sağanak yağış ve oluşan sel baskınları nedeniyle oldukça hasar görmüş durumda. Mevcut durumda birçok açıdan çözülemeyen barınma sorununa ilişkin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir yıl içerisinde yeni konutların inşaasının tamamlanacağı vaadini verdi. Bunun hemen ardından da 24 Şubat 2023 tarihli OHAL Kararnamesi ile <a fr-original-style="" href="chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https%3A/www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4342.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">4342 sayılı Mera Kanunu</a> ile <a fr-original-style="" href="chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https%3A/www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.6831.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6831 sayılı Orman Kanunu'nun ek 16'ncı maddesinde</a> belirtilen alanların vasfının değiştirilmesine ve bu yerlerin Hazine adına tescil edilerek, yerleşme ve yapılaşma projeleri için tahsis edilmesine olanak tanındı.<a fr-original-style="" href="https://csb.gov.tr/ohal-kapsaminda-yerlesme-ve-yapilasmaya-iliskin-cumhurbaskanligi-kararnamesi-resmi-gazetede-bakanlik-faaliyetleri-38448" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Düzenlemeye göre</a>, “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının (AFAD) yeni yerleşim yerlerinin tespitine ilişkin görev ve yetkileri saklı kalmak kaydıyla”, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı yetkili merci olacak ve Bakanlıkça onaylanan plan ve parselasyon planlarında, “İmar Kanunu’nun plan ve parselasyon ile ilgili işlemlerindeki askı, ilan, itirazlara ilişkin hükümleri uygulanmayacak.” Daha açıkça ortaya koymak gerekirse, ormanlar ve meralar iskana ve imara açılacak ve bu alanların tahsis edildiği projeler için – örneğin konut projeleri – imar planı şartı aranmayacaktı. Tabii bu düzenleme birçok bilim insanı ve sivil toplum kuruluşu tarafından büyük tepkiyle karşılandı. Kararın yaratacağı ekolojik sorunlara ve imar planı olmadan yapılacak herhangi bir yerleşme planının yaratacağı problemlere dikkat çekildi.Bununla birlikte, ormanların ve meraların yapay alanlar olarak niteleyebileceğimiz konut projeleri ya da diğer kentleşme projelerine tahsisi yeni bir gelişme değildir. 2000’li yıllar boyunca tarım arazilerinin, ormanların, meraların, yaylaların ve otlakların kullanım amacı değiştirilerek, özelleştirilerek ya da farklı mekanizmalarla ticarileştirilerek alt yapı ve üst yapı projelerine, turizm, hizmet, inşaat, enerji, madencilik gibi çeşitli sektörlerin yatırımlarına tahsisi mümkün hâle getirilmiştir. Örneğin tarım arazilerinin doğal afet durumunda gerekli görüldüğü hâllerde amaç dışı kullanımına ilişkin koşullar 2005 yılında <a fr-original-style="" href="chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https%3A/www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5403.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu</a> bağlamında çoktan belirlenmiştir. Benzer şekilde meraların amaç dışı kullanımı ve vasfının doğal afet koşullarında değiştirebileceğine dair düzenleme de 2004 yılında <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/06/20040608.htm#22" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">5178 Sayılı Kanunla</a> uygulamaya konmuştur. Dolayısıyla deprem bölgesindeki ormanlar, meralar ve tarım arazilerine ilişkin düzenlemeler uzun yıllardır toprak tasarruflarında meydana gelen dönüşümün devamı olarak görülebilir.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679070705272.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.49" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.eea.europa.eu/themes/landuse/land-cover-country-fact-sheets" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Avrupa Çevre Ajansı</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/land-take-2/assessment-1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Avrupa Çevre Ajansı’nın 2019 verilerine</a> göre Türkiye konutlandırma, hizmet ve rekreasyon alanları, sanayi ve ticari bölgeleri, ulaşım ve alt yapı çalışmaları, madenler, taşocakları, atık alanları ve inşaat sektörü/betonlaşma gibi dinamikleri içine alan “kentleşme ve yapay alanları çoğaltma” indeksinde, yıllık %1,3 artışla, Avrupa ülkeleri arasında İspanya’dan (%1,5) sonra ikinci sıradadır. Tabloda da görülebileceği gibi, 2006 yılından bu yana Türkiye’de yüzölçümü olarak bakıldığında artış gösteren alanlar yapay alanlar ve su kaynaklarıdır. Buna karşılık ekilebilir arazilerin, meraların ve yaylaların, ormanların, otlakların ve fundalıkların zaman içinde artan oranlarla azaldığını söylemek mümkün. Bu gelişmede ve de özellikle tarım arazilerinin 2006 sonrası azalmasında 2005 yılında yürürlüğe konan Toprak Koruma Kanunu’nun büyük etkisi oldu.Toprak Koruma Kanunu ile, önceleri sadece savunma, doğal afet, yerleşim yeri gibi sebeplerle esnetilen amaç dışı kullanım koşulları, altyapı, üstyapı faaliyetleri, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı gibi faaliyetleri de içine alacak şekilde genişletildi. Dolayısıyla tarım arazilerindeki tasarruf dönüşümünün ve özellikle betonlaşmanın 2005 sonrası daha da yoğunlaşması bu anlamda bir tesadüf değildi. Aynı rapora göre, 2006-2012 yılları arasında tarım arazilerinin tarım dışı tasarruf alanlarına bakıldığında su kaynaklarının yüzde 32, inşaat projelerinin yüzde 21, kentleşme projelerinin yüzde 17 oranında olduğu görülüyor. Öte yandan, rapora göre, ormanlar da 2012 sonrasında çarpıcı bir oranla azalıyor; bu da 2012 yılında yürürlüğe giren 2/B kanunuyla ilişkilendirilebilir.<a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/04/20120426-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2/B kanunu</a> ile orman rejimi dışına çıkarılan araziler turizm, maden, alt yapı gibi çeşitli sektörlerin yatırımcılarına açık hâle geldi; bu arazilerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na, TOKİ’ye, ilgili büyükşehir belediyelerine tahsis edilmesinin önü açıldı. 2008 yılında çıkarılan <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/05/20080515-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">5761 sayılı Kanun</a> ve 2014 yılında çıkarılan <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/09/20140911M1-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6552 sayılı Kanun</a> da orman arazilerinin turizm yatırımlarına tahsisini mümkün hâle getiren düzenlemeler olarak bu tabloyu etkiledi. Benzer şekilde, meralar 2004 yılı itibariyle köylere yönelik ihtiyaçlar, olağanüstü durumlar ya da ülke güvenliği ya da doğal afet bölgelerinde yerleşim yerleri gibi uygulamalar için vasfı değiştirilebilir ve tahsis edilebilir durumdayken, 2014, 2017 ve 2018 tarihlerinde çıkarılan çeşitli kanunlar ile bu tahsis koşulları genişletildi. Bu kanunlarla meraların kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı olan uygulamalar, endüstri bölgeleri, teknoloji geliştirme bölgeleri, organize sanayi bölgeleri gibi çeşitli projelere tahsisi mümkün hâle getirildi. Dolayısıyla ormanlar, meralar, tarım arazileri gibi kaynakların tasarrufuna ilişkin dönüşümler tüm 2000’li yılları kapsayacak şekilde oldukça uzun erimli bir sürecin neticesidir.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679071340018.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.69" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.sondakkahaber.net/deprem-sonrasi-akilalmaz-goruntuler-kahramanmarasta-fay-hattinin-gectigi-tarlalar-ikiye-bolundu/295129/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Maraş’ta fay hattının geçtiği yerlerde ikiye bölünen tarlalar</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Deprem bölgesinde meralar, otlaklar, fundalıklar ve tarım arazileri bölge ekonomisinin en temel üretim ve geçim kaynakları arasındadır. Ülkemizdeki toplam hayvansal ve bitkisel üretim değerinin yaklaşık beşte biri depremden etkilenen bölgelerden karşılanıyor. Dolayısıyla bu coğrafyada tarım arazilerinin, ormanların, meraların ve otlakların tasarrufundaki dönüşüm hem ekolojik olarak hem de sosyoekonomik açıdan oldukça kritik nitelik taşımaktadır. Buna karşılık ülke genelinde olduğu gibi deprem bölgesinde de 2005 yılından bu yana işlenen tarım alanı azalırken, buna karşılık yapı ruhsatı verilen ve yapı kullanım izin belgesi verilen alanlar ise giderek arttı. Rakamlar durumun ciddiyetini çok net bir şekilde gözler önüne seriyor.Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre 2005 yılından 2021 yılına kadar geçen sürede toplam işlenen tarım alanı (hektar cinsinden) Adıyaman’da yüzde 29, Gaziantep’te yüzde 40, Hatay’da yüzde 37, Malatya’da yüzde 40, Kahramanmaraş’ta ile yüzde 21 azalmış görünmektedir. Aynı zaman dilimi içerisinde bu şehirlerde verilen yapı ruhsatına göre yüzölçüm miktarı ise Malatya’da yüzde 93, Gaziantep’te yüzde 214, Hatay’da yüzde 70, Malatya’da yüzde 48, Kahramanmaraş’ta yüzde 70 oranında artmıştır. İmar aflarının bu tabloya etkisini daha net görmek istediğimizde ise yapı kullanma izin belgesine göre yüzölçümüne bakmak daha gerçekçi bir tablo sunar çünkü iskan hakkını da içine alan bir göstergedir. <a fr-original-style="" href="https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/sorguSayfa.do?target=degisken" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">TÜİK verilerine göre</a> aynı zaman dilimi içerisinde verilen yapı kullanma izin belgesine göre yüzölçümü Adıyaman’da yüzde 640, Gaziantep’te yüzde 965, Hatay’da yüzde 472, Malatya’da yüzde 466, Kahramanmaraş’ta ise yüzde 297 oranında artmıştır. &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679071487118.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="3.72" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679071516141.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" width="558" fr-original-style="" style="border-collapse: collapse; border: none; empty-cells: show; max-width: 100%; box-sizing: border-box;"></table>Kaynaklar: TÜİK<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sonuç olarak, deprem bölgesinde yapay alanların ve yapıların rakamlarındaki artışın astronomik seviyelere ulaştığını söylemek mümkün. İmar afları da dahil olmak üzere yapılaşmayı teşvik eden ve doğal toprak kaynaklarının tarım-dışı sektörlerin yatırımlarına tahsisini mümkün kılan düzenlemelerin bu astronomik artışı teşvik ettiği de çok açık. 6 Şubat depremlerinin yarattığı yıkım, doğal kaynaklardaki tasarruf dönüşümünün ve buna paralel olarak yapılaşma biçimleri ve yapay alanların çoğalma eğilimlerinin yarattığı yapısal, sosyoekonomik ve ekolojik tahribatı -maalesef ki- çok acı bir şekilde gözler önüne serdi. Bu bağlamda, 24 Şubat’ta çıkarılan OHAL Kararnamesi yeni bir düzenleme niteliği taşımasa da, depremin görünür hâle getirdiği bu tahribatı devam ettirme endişesi yaratıyor.Bilim insanlarının yaptığı <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/ormanda-yapilasmanin-onunu-acan-kararname-bircok-afete-davetiye-cikariyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklamalara</a> göre bu endişenin iki temel kaynağı var. Birincisi, yapılacak yeni yerleşim alanları için imar planlarının göz ardı edilmesi hem yapıların güvenliğini ve sağlamlığını hem de çevresel ve kültürel dokuların güvenliğini tehdit ediyor. İkincisi, geçtiğimiz hafta bölgede yaşanan sel baskınlarının ve kuraklık verilerinin de ortaya koyduğu gibi, ekolojik kaynaklara ilişkin bu tarz tasarruflar artık eskisinden çok daha fazla dikkat gerektiriyor. Çünkü erozyon, sel, kuraklık gibi doğal afetler ve sorunlara karşı direncin en önemli kaynağı olan ormanlar ve diğer biyoçeşitlilik alanları zaten hatırı sayılır oranda azaldı. Bütün bunlar bir arada düşünüldüğünde orman ve meraların OHAL Kararnamesi’nin öngördüğü biçimde yapılaşmaya açılma kararı, her boyutuyla deneyimlediğimiz iklim krizi ve yapay alanlardaki çoğalmayı da göz önüne alacak şekilde bilimsel bir yaklaşımla ve danışmanlıkla yeniden ele alınmalı ve buna bağlı olarak yeni çözümler üretilmelidir.

Zappa Zamanlar

6 Şubat depremlerinin yarattığı yıkım, doğal kaynaklardaki tasarruf dönüşümünün ve buna paralel olarak yapılaşma biçimleri ve yapay alanların çoğalma eğilimlerinin yarattığı yapısal, sosyoekonomik ve ekolojik tahribatı -maalesef ki- çok acı bir şekilde gözler önüne serdi.

4342 sayılı Mera Kanunu ile ilgili hikayeler